آشنایی با ساز دف

آشنایی با ساز دف

با استفاده از آموزش دف نوازی توسط استاد بشیر محمد زاده

یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است که شامل حلقه‌ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده‌اند و با ضربه‌های انگشت می‌نوازند.

این ساز از سازهای ضربی ایرانی شبیه به دایره ولی بزرگ‌تر از آن و با صدای بم‌تر است. چنان‌که از کتاب‌های موسیقی و نوشته‌ها و اشعار بر می‌آید، در دوره اسلامی ایران، این ساز برای پشتیبانی از ساز و حفظ وزن به کار می‌رفته و رکن اصلی مجالس عیش و طرب و محافل اهل ذوق و عرفان بوده که قوالان هم با خواندن سرود و ترانه آن را به کار می‌بردند. در کتاب‌های لغت در معنی دف یا دایره می‌نویسند: آن چنبری است از چوب که بر روی آن پوست کشند و بر چنبر آن حلقه‌ها آویزند. در قدیم برای آنکه طنین بهتری داشته باشد روی دف پوست آهو می‌کشیدند.

در قدیم دف یا دایره کوچک را که چنبر آن از روی و برنج ساخته می‌شد خمک یا خمبک می‌گفتند. به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن هم خمک یا خمبک می‌گفتند.

دف‌هایی هم بوده که بر چنبر آن زنگ تعبیه می‌کردند و می‌نواختند. زنگ‌های دف را جلاجل می‌گفتند. در دوره اسلامی به کسانی که دف یا دایره می‌نواختند جلاجل‌زن می‌گفتند.

در ایران کهن جلاجل وسیله‌ای بیضی شکل و بزرگ بود که زنگ‌هایی بر آن می‌بستند و در جنگ‌ها به کار می‌بردند و ظاهراً صدای مهیبی داشته است.

دف را که بر آن زنگوله تعبیه می‌کنند دف زنگی می‌گویند

 

ساختمان دف
کلاف اصلی دف، بدنه‌ای استوانه‌شکل و کوتاه از جنس چوب است که در یک طرف آن استوانه، پوست حیوانات یا پلاستیک کشیده‌شده‌است. ابتدا و انتهای قاب اصلی با برش زاویه‌دار (اصطلاحا برش فارسی) به هم چسبیده می‌شوند و ضخامت یک سمت از کلاف با تراشیدن چوب کمتر شده و پوست با سریش روی این لبه می‌چسبد و با گل‌میخ محکم می‌شود.
ساختمان دف را می توان به اجزای زیر تقسیم کرد:
کلاف اصلی
پوست
حلقه‌ها
گل‌میخ‌ها
کمانهکمانه حلقه ای چوبی است با عرض 5 الی 6.5 سانتی متر با دایره ای به قطر 50 الی 55 سانتی متر که کمتر به اندازه های کوچکتر یا بزرگتر دیده می شود.ضخامت چوب از طرف پوست، به 2 الی 3 میلیمتر و از طرف پشت به 1.5 سانتی متر می رسد.در صورتی که کمانه به شکل دایره ساخته شده و از تقارن کامل برخوردار باشد و پوست از طرفین یکسان کشیده شود، ساز صدای بسیار مطلوبی خواهد داشت.روی قسمت پشت چوب، یک فرو رفتگی ایجاد می گردد که محل استقرار انگشت شست میباشد و اصطلاحا آنرا شستی می گویند.

کمانه دو گونه است.

کمانه یک کمه

از چوبی با قطر 1.5 سانتی متر تهیه می گردد.دو سر چوب را طوری به یکدیگر متصل می کنند که به شکل دایره شود.این نوع کمانه، کم تر بر اثر فشار چوب کج می شود و از نظر وزن، نسبت به نوع دیگر، سبک تر است.

کمانه دو کمه

از دو چوب با قطری در حدود نیم سانتی متر که روی هم پرس شده اند ساخته می شود.این نوع کمانه سنگین تر می باشد اما در برابر فشار پوست، مقاوم تر است.

پوست

پوست مصنوعی

پوست مصنوعی نسبت به پوست های طبیعی خواصی دارد که از جمله آن می توان به
داشتن کوک ثابت
قابلیت کوک با نت برای هر دف معین
یک دستی ضخامت سطح پوست دف
یک دستی کشش و یک دستی مواد سازنده در کل پوست
عدم جذب رطوبت در نتیجه عدم تغییر حالت بر اثر آن
عدم تغییر کوک در حال اجرا
تاب بر نداشتن کمانه به دلیل کشش یک سان پوست
صدای استاندارد شده همانند سازهای ارکستر و سمفونی

تجزیه نشدن توسط باکتری ها و میکروب ها
نداشتن بوی نا مطبوع
عدم ایجاد بیماری و حساست
عدم افت ارزش ساز به دلیل عدم افت کیفیت پوست آن
پر طرفدار تر از سازهایی با پوست طبیعی

پوست طبیعی
برای ساختن دف با پوست طبیعی، از پوست حیواناتی همانند گوسفند، بز، آهو و میش استفاده می گردد.پوست مناسب پوستی است که کهنه باشد.برای امتحان، اگر به پوستی آب بزنیم و از آن بوی نامطبوع ساطع نشود، پوست کهنه است.

پوست باید به خوبی دباغی شده باشد، یعنی ضخامت تمام نقاط آن یکسان باشد.برای دباغی پویت نباید از موادی همانند آهک که در صنایع چرم سازی به کار می رود، استفاده شود.بلکه باید در آب خوابانده شود و به مرور زمان موها را از پوست جدا نمود.آهک و مواد شیمیایی که در چرم سازی به کار می رود، چربی پوست را از بین می برند و در صدای آن تاثیر بدی می گذارند.

پوست دف را نباید خیلی گرم کرد چون احتمال پاره شدن پوست وجود دارد.در ضمن، ممکن است در اثر کشیدگی زیاد پوست، کمانه کج شود.گرم کردن پوست، باعث خشک شدن چربی پوست شده و ساز را بد صدا می کند.حتی الامکان نباید به پوست دف آب زد چرا که در دراز مدت، بر کیفیت صدای آن اثر گذار است.

اگر پوست دف در اثر گرمی هوا یا آفتاب بسیار کشیده شود، می توان آنرا از طرف پوست روی زمین صاف یا موزاییک شده گذار تا رطوبت زمین را آهسته آهسته به خود جذب کند.

پوست را نباید روی آتش گرم کرد.برای گرم کردن پوست باید از هوای خشک، آفتاب یا تشک برقی استفاده کرد.اگر هیچ کدام از موارد در دسترس نبود، ناگزیر از هیتر برقی یا آتش استفاده می شود.لازم به ذکر است که در این روش، احتمال وقوع شوک حرارتی، پاره شدن پوست، خشک شدن چربی پوست و در نهایت پاره شدن پوست را به همراه دارد.برای جلوگیری از این مورد، باید دف را به فاصله مناسبی از آتش گرفت.باید دف را دایما بر روی حرارت بچرخانیم تا پوست تدریجا منقبض شود.با دست دما را کنترل می کنیم و اگر در جایی دمای پوست از حد مطبوع بیشتر باشد، دف را به صورت رفت و برگشتی ( بادبزنی ) حرکت می دهیم تا آن جایی که دف انقباض لازم را کسب کند.

حلقه ها

در جدار داخل کمانه، میخ ها قلاب مانندی تعبیه می گردد که روی آنها حلقه های فلزی 3تایی یا 4تایی و با فاصله 3 سانتی متر از پوست و 1 سانتی متر از دسته پهلویی نصب می گردند.این حلقه ها را با نام دیگری چون جلاجل نیز می شناسند.

گل میخ ها

به منظور مهار کردن و نگاه داشتن پوست روی کمانه در قسمت پشت، روی ضخامت 1.5 سانتی متری، کمانه پوست را به وسیله ی میخ های سر تخت ( شبیه به پونز ) مهار می کنند

اگر برای اولین بار تصمیم به خرید دف دارید ، بهترین کار ممکن کمک گرفتن از فردی است که تجربه لازم را دارد. این راحت ترین و مطمئن ترین راه برای شماست. اما به دلایل مختلف امکان دارد که شما به چنین فردی دسترسی نداشته باشید.در این صورت لازم است به مواردی که اشاره می کنم توجه داشته باشید. در اینجا سعی کرده ام مطالبی را عنوان کنم که کاملاً کاربردی باشند و از بیان مطالبی که احتمالاً 50 سال قبل در خرید دف اهمیت داشته خودداری کرده ام و شما در صورت نیاز می توانید به مقدمه های کتاب های آموزش دف مراجعه کنید.به طور عمده دو نوع دف وجود دارد:

1- دف های با پوست طبیعی
2- دف های با پوست مصنوعی یا همان دف های طلقی
عموماً دف های پوستی صدای بهتر و قیمت بالاتری در مقایسه با دف های طلقی دارند.اما خرید آن را به هیچ وجه به مبتدیان توصیه نمی کنم. چه بسا دف هایی که به دلیل تجربه پایین در نگهداری ، گرم کردن و نواختن آسیب دیده اند. ولی دف های طلقی به نسبت مقاوم ترند چرا که نیازی به گرم کردن نداشته و محیط بر آنها بی اثر است. البته آنچه گفته شد به معنای بی کیفیت بودن دف های طلقی نیست.
اولین مسئله ای که در خرید دف باید به آن توجه داشت ، این است که شکل آن دایره کامل باشد. بسیاری از دف ها حالتی بیضی مانند دارند. برای تشخیص این مطلب کافی است که دف را از فاصله ای مناسب با دقت نگاه کنید.

در مرحله دوم دف را از کنار مطابق شکل نگاه کنید.گاهی به دلیل کشش پوست روی کمه (قسمت چوبی دف) شاهد انحنای عرضی کمه هستیم که امری نامطلوب است.
حال بایستی مسطح بودن دف را در جهتی که روی آن پوست کشیده شده ، کنترل کرد.در موارد بسیارشاهد بوده ایم که توجهی به این موضوع نشده است. برای کنترل کردن می توانید دف را از جهتی که پوست روی آن کشیده شده ، روی یک سطح صاف (مثلاً شیشه مغازه ای که از آن خرید می کنید) قرار دهید. اگر احساس کردید که بین دف و سطح صاف لقی وجود دارد ، بدانید که لبه کمه در جهت پوست مسطح نیست. روش دیگری هم وجود دارد. دف را افقی نگه دارید به طوری که پوست به سمت بالا باشد. حال از کنار و در راستای افق به پوست دف نگاه کنید و سعی کنید راستای نگاهتان را در امتداد سطح افقی پوست قرار دهید. اگر مشکلی وجود داشته باشد به سادگی مشخص خواهد شد. گفتنی است نامسطحی کمتر از 2 میلیمتر قابل چشم پوشی است. (به شکل توجه کنید)
در برخی از دف ها دیده می شود که برجستگی نامطلوبی در لبه در زیر پوست وجود دارد که مبین ساخت ضعیف سازنده است.

در بازار دف هایی وجود دارند که به آنها دف های چهل تکه گفته می شود. در واقع کمه آنها از تعداد زیادی قطعات چوبی کوچک تشکیل شده و بسیار زیبا هستند. این دف ها را به هیچ وجه نخرید. صدای نامطلوب و وزن زیاد از ویژگی های این دف هاست.
معمولاً دف های طلقی به دو رنگ سفید و قهوه ای یافت می شوند و طلق استفاده شده در این دف ها همان کاغذ کالک پلاستیکی است که معمولاً برای رسم نقشه های فنی مورد استفاده قرار می گیرد. این طلق ها سطحی مات دارند. اگر طلق دف مورد نظر شما سطحی صیقلی و براق داشت ، از خرید آن صرف نظر کنید. به این جهت که طلق مذکور چیزی شبیه به طلق طبل هایی است که در ایام محرم استفاده می شود و برای دف مناسب نیستند.
دف های طرح دار هم تنها برای دکور یا آویزان کردن روی دیوار مناسبند. اگر می خواهید دف را بنوازید بدانید که عموماً بدون طرحش صدای بهتری دارد.
با امتحان کردن صدای تعدادی از دف هایی که در محل خرید وجود دارند ، دفی را انتخاب کنید که نه صدای خیلی زیر داشته باشد و نه صدای خیلی بم.(البته اگر حرفه ای نیستید)

دف های سنگین نوازنده را در حین نواختن طولانی مدت خسته می کنند. البته همیشه گفته می شود کهآموزش دف سنگین برای هنرجوی مبتدی مناسب است و قدرت نوازندگی او را بالا می برد. اما پس از مدتی با پیشرفت نوازندگی ، لازم است تا دف سبکتری تهیه شود. اگر قدرت مالیتان اجازه می دهد ، همین کار را انجام دهید. در غیر این صورت دفی تهیه کنید که وزن متوسطی داشته باشد. این وزن متوسط را متناسب با ابعاد کمه چنین می توان در نظر گرفت: ضخامت متوسط کمه در حدود 11 تا ۱۲ میلیمتر و عرض کمه 5 تا 5/5 سانتی متر.

در سطوح حرفه ای ، بسیاری از نوازندگان دف های سبک را برای نوازندگی ترجیح می دهند.اما بر اساس تجربه ام به شما توصیه می کنم وقتی به سطوح حرفه ای رسیدید ، باز هم از دف های با وزن متوسط استفاده کنید. چرا که اجرای برخی ریتم های مشکل با دف های سبک به سختی انجام می گیرد و وزن متوسط دف ، شما را در حفظ تعادل دف و اجرای هر چه بهتر این ریتم ها یاری خواهد کرد. البته ناگفته نماند که اجرای ریتم های آسان تر با دف های بسیار سبک قطعاً خالی از لطف نیست.

Comments

آشنایی با ساز دف — 10 Comments

  1. MetroClick specializes in building completely interactive products like Photo Booth for rental or sale, Touch Screen Kiosks, Large Touch Screen Displays , Monitors, Digital Signages and experiences. With our own hardware production facility and in-house software development teams, we are able to achieve the highest level of customization and versatility for Photo Booths, Touch Screen Kiosks, Touch Screen Monitors and Digital Signage. Visit MetroClick at http://www.metroclick.com/ or , 121 Varick St, New York, NY 10013, +1 646-843-0888

  2. Faytech North America is a touch screen Manufacturer of both monitors and pcs. They specialize in the design, development, manufacturing and marketing of Capacitive touch screen, Resistive touch screen, Industrial touch screen, IP65 touch screen, touchscreen monitors and integrated touchscreen PCs. Contact them at http://www.faytech.us, 121 Varick Street, New York, NY 10013, +1 646 205 3214

  3. My home computer is hooked up to a router. I would like to have access to my home computer’s webcam through my work computer. . My home computer is hooked up through a DSL modem and is always on.. My work computer obviously has access to the Internet..

  4. Great beat ! I wish to apprentice while you amend your web site, how can i subscribe for a blog site? The account aided me a acceptable deal. I had been a little bit acquainted of this your broadcast provided bright clear idea

  5. I am asking for my mother. She doesn’t necessarily want to make money off them, her purpose is to use her blog (once popular) and use it as references to possibly help her get a newspaper article. She has a title for one called “Answers to Life’s Problems”. Where can she post blogs and they become popular? She posted it already on WordPress but there are 3 million people posting blogs hers gets lost in the mix. Any suggestions?.

  6. I simply want to mention I am just beginner to blogs and definitely loved your blog site. More than likely I’m planning to bookmark your blog . You surely have amazing writings. Appreciate it for sharing with us your website page.